Gökyüzünde 'Yeni Bir Yıldız' Belirecek !

Gökyüzündeki yıldızlar, eski çağlarda birçok insanın düşündüğünün aksine, sabit ve değişmez değildir. Zaman zaman, bir yıldız daha önce olmadığı bir yerde belirir ve ardından birkaç gün veya hafta içinde kaybolur. Bu tür “misafir yıldız” olarak adlandırılan olayların en erken kaydı, antik Çinli astronomlar tarafından yapılmıştır. 4 Temmuz 1054’te, gökyüzünde aniden beliren bir yıldız hızla parlayarak, sonraki 23 gün boyunca gündüzleri bile görülebilir hale gelmiştir.

Bu olağanüstü olayı Yurt dışın’daki astronomlar, yanı sıra bugünkü yurt dışın’da yaşayan Anasaziler de gözlemlemiştir. 2024’ün ikinci yarısında, T Coronae Borealis veya T CrB adlı yıldız sisteminde bir nova patlaması bir kez daha Dünya’daki insanlar tarafından görülebilecek. T CrB, normalde olduğundan 1.500 kat daha parlak görünecek, ancak 1054’teki olay kadar muhteşem olmayacak.

T CrB, gece gökyüzündeki en parlak 50. yıldız olacak – sadece Büyük Ayı’daki yıldızların yarısından daha parlak. Bulmak biraz çaba gerektirebilir, ama zaman ayırırsanız, nadir bir olaya tanıklık edebilirsiniz.

Nova Nedir ?

1572’de ünlü Danimarkalı astronom, Cassiopeia takımyıldızında yeni bir yıldız gözlemledi. Bu olayı “De Nova Stella” veya “Yeni Yıldız Üzerine” adlı eserinde bildirdikten sonra, astronomlar nova kelimesini yıldız patlamaları ile ilişkilendirmeye başladı.

Yıldızlar, boyutlarına bakılmaksızın, ömürlerinin %90’ını çekirdeklerinde hidrojen füzyonuyla helyuma dönüştürerek geçirirler. Ancak bir yıldızın yaşamının sonu, yıldızın kütlesine bağlıdır. Güneşimizin kütlesinin sekiz katından daha fazla olan çok büyük yıldızlar, 1054 ve 1572’de gözlemlenenler gibi dramatik süpernova patlamalarıyla sona ererler.

Daha düşük kütleli yıldızlarda, Güneşimiz de dahil, çekirdekteki hidrojen tükendiğinde, yıldız kırmızı dev olarak adlandırılan bir genişleme evresine girer. Kırmızı dev, orijinal boyutunun yüzlerce katına kadar büyür ve daha kararsız hale gelir. Sonunda geriye sadece karbon ve oksijenden oluşan bir beyaz cüce kalır.

Beyaz cüceler, elmasın yüz bin katı yoğunluğundadır. Eğer bir ikili yıldız sisteminin parçası değillerse, parlaklıkları yavaşça milyarlarca yıl boyunca solur ve sonunda görünmez hale gelirler.

T CrB, bir ikili yıldız sistemidir – bir kırmızı dev ve bir beyaz cüceden oluşur, bu yıldızlar her 228 günde bir, Dünya ile Güneş arasındaki mesafenin yarısı kadar bir mesafede birbirlerinin etrafında dönerler. Kırmızı dev, yaşamının sonuna yaklaşırken dramatik bir şekilde genişlemiştir ve beyaz cüceyi çevreleyen bir yığılma diski adı verilen dönen bir madde diskine malzeme aktarır.

Yığılma diskinden gelen madde, çoğunlukla hidrojen, beyaz cücenin yüzeyinde birikir. Zamanla, bu hidrojen tabakası kalınlaşıp yoğunlaşır, sıcaklığı 18 milyon Fahrenheit (10 milyon Santigrat) dereceyi aşar.

Bir nova, hidrojen bombasının patlamasına benzer şekilde kontrolsüz bir termonükleer reaksiyondur. Yığılma diski yeterince ısındığında, hidrojen ateşlenir, dışarıya fırlar ve parlak ışık yayar.

Ne Zaman Gerçekleşecek ?

Astronomlar, birden fazla kez nova patlaması yaşayan 10 tekrarlayan nova bilirler. T CrB, bunların en ünlüsüdür. Ortalama her 80 yılda bir patlar.

T CrB, Dünya’dan 2.630 ışık yılı uzaklıkta olduğu için, T CrB’den Dünya’ya ışığın gelmesi 2.630 yıl sürer. Bu yıl göreceğimiz nova, aslında 2.000 yıl önce gerçekleşti, ancak ışığı bu yıl bize ulaşacak.

Beyaz cücenin yüzeyinde hidrojen birikmesi, 80 yıllık bir kum saatindeki kum gibi. Her nova gerçekleştiğinde ve hidrojen ateşlendiğinde, beyaz cüce etkilenmez, ancak beyaz cücenin yüzeyi hidrojen temizlenir.

Kısa bir süre sonra, beyaz cücenin yüzeyinde tekrar hidrojen birikmeye başlar: Kum saati ters döner ve bir sonraki novaya kadar 80 yıllık geri sayım yeniden başlar.

Geçmişteki iki nova sırasında, 1866 ve 1946’da yapılan dikkatli gözlemler, T CrB’nin Dünya’dan görünür hale gelmeden yaklaşık 10 yıl önce biraz daha parlak hale geldiğini göstermiştir. Sonra kısa bir süre için solmuştur. Bilim insanları bu parlaklık değişimlerine neyin neden olduğunu tam olarak bilmeseler de, bu model 2015’te bir parlama ve Mart 2023’te bir sönme ile tekrarlanmıştır.

Bu gözlemlere dayanarak, bilim insanları novanın 2024 yılında görünür olacağını tahmin ediyorlar.

Ne Kadar Parlak Olacak ?

Astronomlar, yıldızların parlaklığını sınıflandırmak için 2.100 yıldan daha uzun bir süre önce Nikaea’lı Hipparchus ( MÖ 2. yüzyılda yaşamış ünlü bir Yunan astronom ve matematikçidir. ) tarafından geliştirilen bir büyüklük sistemini kullanırlar. Bu sistemde, 5 büyüklük farkı, parlaklıkta 100 katlık bir değişimi ifade eder. Büyüklük ne kadar küçükse, yıldız o kadar parlaktır.

Karanlık gökyüzünde, insan gözü büyüklük 6’ya kadar olan yıldızları görebilir. Normalde, T CrB’den aldığımız görünür ışık tamamen büyüklük 10 olan kırmızı devinden gelir, bu da dürbünle zar zor görülebilen bir yıldızdır.

Nova olayında, beyaz cücenin patlayan hidrojen zarfı büyüklük 2 veya 3’e kadar parlayacaktır. Kendi takımyıldızı olan Corona Borealis’teki ( kuzey yarımkürede bulunan küçük bir takımyıldızdır ) en parlak yıldız haline gelecektir. Bu maksimum parlaklık sadece birkaç saat sürecek ve T CrB birkaç gün içinde çıplak gözle görünmez hale gelecektir.

Nereye Bakmalı ?

Corona Borealis belirgin bir takımyıldız değildir. Kuzey gökyüzünde Bootes’in ( (Çoban) takımyıldızı ) üstünde ve Büyük Ayı’nın batısında yer alır. Takımyıldızı bulmak için batıya bakın ve o bölgedeki en parlak yıldız olan Arcturus’u bulun. Sonra, 10 p.m. yerel saatte Kuzey Amerika’da ufuk ile tepe noktası (zenit – doğrudan üst nokta) arasındaki noktanın yaklaşık yarısına bakın.

Corona Borealis, Arcturus’un ( Bootes (Çoban) takımyıldızının en parlak yıldızıdır ) yaklaşık 20 derece üzerindedir. Bu, bir elin başparmak ucundan serçe parmak ucuna kadar olan mesafesi kadardır. En parlak olduğu zaman, T CrB, Corona Borealis’teki tüm yıldızlardan daha parlak olacak, ancak Arcturus kadar parlak olmayacaktır.

Corona Borealis’i bulmak için Stellarium gibi interaktif bir yıldız haritası veya akıllı telefonlar için mevcut olan birçok uygulamadan birini de kullanabilirsiniz. Nova gerçekleşmeden önce bu bölgedeki yıldızlarla aşina olmak, T CrB parladığında yeni yıldızı tanımlamaya yardımcı olacaktır.

T CrB Dünya’dan çok uzakta olduğu için bu olay, 1054’teki süpernova ile kıyaslanamaz, ancak yine de kendi gözlerinizle nadir bir astronomik olayı gözlemleme fırsatıdır. Birçoğumuz için bu, ömür boyu bir kez yaşanacak bir olay olacak.

Ancak çocuklar için bu olay astronomiye olan bir tutkuyu ateşleyebilir. Gelecekte 80 yıl sonra, bu olayı tekrar gözlemlemeyi dört gözle bekleyebilirler.